ŞEKER DOSYASI

Osmanlı’da ilk şeker fabrikasını kurma çabası 1800’lü yıllarda başlamıştır.
O dönemlerde Osmanlı toprağı sayılan Mısır en büyük şeker üreticisidir ve Osmanlının tüm şeker ihtiyacı oradan karşılanmaktadır.
İngiltere’de toplanan şeker ihraç eden ülkeler toplantısında Mısır adına İngiliz yetkili imza atmış, Osmanlıyı saf dışı bırakmıştır.
Oysa Mısır’da kurulan şeker hanelerin kereste ihtiyacı özel bir izinle Antalya ve Alanya bölgesinden karşılanmıştır.
Osmanlı yönetimi bu anlaşmaya tepki olarak “İmparatorluk topraklarında kurulacak olan şeker fabrikalarından 10 yıl boyunca öşür ve vergi alınmamasını” kararlaştırmıştır. Anadolu’da şeker fabrikası kurmak ve şeker pancarı tarımını geliştirmek bu anlaşmadan sonra ağırlık kazanmıştır. Bir takım projeler yapılmış ancak çeşitli sebeplerden dolayı hayata geçirilememiştir. Avrupa’da ilk şeker üretimi Venedik’te kurulan 4 hane ile sürerken, Osmanlı’da ilk ciddi teşebbüs Mustafa Necip Paşa tarafından 1838 yılında başlatılmıştır.
İngiltere’den çeşitli makineler alınmış ancak Necip paşa fabrikanın İstanbul’a Nafia (bayındırlık) ise Antalya’ya kurulmasını istemiştir.
Bunun üzerine Necip Paşa şeker kamışından vazgeçerek şeker pancarından üretimi tercih etmiş ve “1 yıllık zamana ihtiyacı olduğunu” söylemiş ama ani ölümüyle bu proje suya düşmüştür. Necip Paşanın ölümü üzerine Dimitri Efendi Nafia’ya çağrılıp şeker fabrikası kurması için yeni teşvikler ve imtiyazlar sağlanacağı ifade edilse de proje yine gerçekleşememiştir.
1863 Kirkyan Hoca Serkez Efendi Canik’te bir fabrika kurması için çağrılır.
Kirkyan Efendinin tüm istekleri onaylanıp halka şeker kamışı tohumu dağıtılır ama yine olmaz. 1866 yılında Karabet Efendi kolları sıvayıp yeni teşvikler talep eder.
Nafia tarafından tüm istekleri yerine getirilir ama şeker fabrikası yine kurulamaz. 1879 yılında Mösyö Michel Efendi Nafia Müdürlüğüne bir dilekçe vererek “bu işi kendisinin yapabileceğini” dile getirmiştir.
İstediği tüm yeni teşvikler ve muafiyetler verilip arazi tahsisi yapılsa da Mösyö Michel arazi tahsisinde ki sürenin 37 yıla çıkarılması için ısrar etmiş sonrada vazgeçmiştir.
1890 yılında Ferik Tevfik Paşanın başkanlığında bir komisyon kurulup yardımcılıklarına Alman memurlar atanmıştır.
Yeni şeker komisyonuna ilk müracaatı Fransız eşi ve ortakları adına yapan Vitalis Paşadır. İstediği arazi askeri bölgelere yakın olduğu için reddedilir.
1897 yılında Yusuf Bey müracaat eder ama bir türlü ona da kısmet olmaz.
En ciddi teklif 1917 yılında Almanlar tarafından yapılır ancak bu sefer kapitülasyonlar ve yasaklardan dolayı yine olmaz.
Birinci dünya savaşıyla birlikte şeker ithal ettiğimiz Avusturya’da kıtlık ve savaşın etkileriyle birlikte ülkeye şeker girişi biter.
Sonra cumhuriyet kurulur.
24 Temmuz 1923 Lozan anlaşmasıyla kapitülasyonlar son bulur ve sanayileşme başlar.
1925 Aralık ayında fabrikanın temeli atılır 11 ay gibi kısa bir sürede bitirilerek ilk üretim gerçekleştirilir.
Alpullu Şeker Fabrikasını diğerleri takip eder.
Şimdi bu fabrikalar özelleştirme adı altında teker teker kapatılacak.
Son tahlilde: birisi tarla satacağı zaman köyün ağası “gidin sorun kendi mi kazanıp almış yoksa miras mı?
Eğer kendi alın teriyle aldıysa uzak durun,
Ata’dan kaldıysa hemen alın”.